صنايع و معادن

صنايع استان هرمزگان به دو دسته صنعتي و دستي تقسيم مي شوند كه صنايع دستي اين استان را لنج سازی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، شک دوزی بافی، کم دوزی، کلاه دوزی، سوند بافی، سوزن دوزی، چادر شب بافی، فرش بافی، حصير بافی، تور بافی، گرگور سازی، سفال گری، سبد بافی، صنايع صدفی، عبا دوزی، درو پنجره جوبی، کرچاپ، بادله دوزی، مليله دوزی دور لباس، کوزه سازی تشكيل مي دهد.

با توجه به قرار گرفتن اين استان در کنار دريای عمان و خليج فارس، مهم ترين صنايع رايج در اين استان عبارتند از: کارخانه های کنسرو ماهی، پودرماهی، قايق سازی، کشتی سازی و هم چنين صنايع نفتی. استان هرمزگان از نظر منابع معدنی توانمند بوده و علاوه بر نفت و گاز، معادن کروميت و خاک سرخ آن نيز مشهور است. م
در جزيره ابوموسی معدن اکسيد سرخ آهن و هم چنين معدن خاک سرخ وجود دارد و آب های پيرامون آن، دارای نفت است. حدود 100 سال پيش، نخستين امتياز استخراج اين معدن ها، از سوی ناصرالدين شاه قاجار به مرحوم معين التجار بوشهری واگذار شد. نفت جزيره ابوموسی که به ميدان مبارک، در بخش دريايی خاوری جزيره محدود است، از نظر گونه و کيفيت، بهترين نفت در خليج فارس شناخته شده است. منابع نفت جزيره سوری که نقش مهمی در صادرات نفتی کشور دارند را می توان از مهم ترين منابع زيرزمينی اين شهرستان نام برد.
مهم ترين معدن های شهرستان بندر لنگه که به گونه پراکنده در نواحی بستک، تدرويه، پل غار، . . . وجود دارند، می توان معدن سنگ گچ، سنگ لاشه و شن و ماسه را نام برد. منابع نفت حوزه جزيره لاوان به نام های : رسالت، رشادت و سلمان، از ديگر منابع معدنی شهرستان لنگه به شمار می روند. جزيره فارور دارای معدن های زيادی نظير آهن، سنگ کاربيت، سنگ گرانيت، سنگ های سيليس، خاک سرخ و ديگر فلزات است.
بندرعباس دارای معدن آهک و گچ است که در 2 کيلومتری خاور و هم چنين باختر آن قرار دارند. از مهم ترين معدن های اين شهرستان، معدن گاز سورو، سرخون، گيشو، شن وماسه، نمک آبی را می توان نام برد. معدن هايی که مورد بهره برداری قرار گرفته اند، معادن سنگ گچ خمير، سنگ گچ کشکوييه و نمک در گور است.
ازمهم ترين معادن های شهرستان جاسک، که در بخش شمالی و در بخش بشاگرد قرار دارند می توان معادن آهک، آهن، سنگ نمک، پنبه نسوز، خاک سرخ، گوگرد، کروميت، سنگ گچ، تالک و منگنز را نام برد.
معدن کروميت شهرستان ميناب از منابع مهم استان هرمزگان است. کروميت استخراجی اين معدن ها به خارج از کشور صادر می شود و بهره برداری از آن ها از فعاليت های اقتصادی بسيار مهم به شمار می رود. استخراج سالانه ذخاير معدنی اين شهرستان، عبارت اند از: مجتمع معدنی کروميت فارياب، که شامل 32 معدن بزرگ و کوچک بوده، واندازه استخراج آن، 40 هزار تن می باشد و اندازه استخراج معدن سنگ گچ فارياب حدود 3 هزار تن و معدن مرمريت سرنی حدود 5 هزار تن بوده است. آهن، گوگرد، نمک و آهن، از ديگر معدن های شهرستان ميناب به شمار می روند.
شرکت ملی نفت ايران از چندين سال پيش اقدام به کاوش و حفاری در جزيره قشم کرده که در همه کاوش ها، به منابع گاز طبيعی دست يافته است. به دنبال اجرای پروژه هايی، مانند: صنايع فولاد، مس سرچشمه و نيروگاه حرارتی توانير، بهره برداری از گاز گورزين جزيره قشم آغاز شد و منابع گاز سلخ جزيره به دليل نامرغوب بودن (ترش) مورد استفاده قرار نگرفت.
کوه نمکدان (معدن نمک)، در 85 کيلومتری شهر قشم قرار گرفته است. اين منابع به گونه تپه های گنبدی شکل و به قطر 7 کيلومتر و بلندی 237 متر از سطح دريا قرار گرفته اند. انبارهای آن، 420 هزار تن برآورده شده است. معدن به گونه گنبد نمکی است، که در درون آن، يک جريان آب زيرزمينی گذشته و در مسير خود، به گونه پشمه های نمکی آشکار شده و در حوضچه های طبيعی گسترده می شود که پس از تبخير سطحی، نمک به جای می ماند. در بخش های سنگ های رسوبی بالای گنبد، گوگرد و سولفور فلزات دو ظرفيتی، مانند آهن و سرب با کيفيت پراکنده وجود دارد. در حال حاضر از معدن نمکدان، سه گونه نمک بهره برداری می شود: نمک آبی يا پاريو، نمک کوهی، نمک بلور يا ترکه. در جزيره قشم معدن سنگ لاشه، شن و ماسه نيز وجود دارد.
در جزيره لارک معدن های خاک سرخ، آهن و نمک وجود دارد. از گذشته های دور معدن خاک سرخ، در اين جزيره شناخته شده و مردم خليج فارس برای رنگ آميزی چوب، فلز، بدنه کشتی، پارچه، . . . از آن استفاده می کردند. اين معدن از پر درآمدترين معدن های ايران است. در جزيره هرمز معدن سنگ لاشه و نمک آبی نيز وجود دارد و از معدن نمک آن، سالانه تا 3 هزار تن بهره برداری می شود.
 

کشاورزی و دام داری

بيش تر جمعيت استان هرمزگان، در بخش کشاورزی به کار مشغول اند. شکل چيره توليد کشاورزی در هرمزگان، گونه های صيفی و سبزی، مانند: گوجه فرنگی، بادمجان، پياز، هندوانه، خيار، خربزه، باميه، است. نخلستان ها، که حدود 40 هزار هکتار از زمين های استان هرمزگان را به خود اختصاص داده است و بيش از هفت ميليون اصله درخت خرما را در بر می گيرد، با توجه به شمار نخل ها و توليد ساليانه آن ها، از جايگاه خوبی بر خوردار است. بيش از 4 ميليون اصله درخت خرما، در شهرستان های ميناب و رودان و بقيه در ساير نقاط هرمزگان کاشته شده است. بيش از صد گونه متفاوت نخل بومی در هرمزگان وجود دارد، که گونه های سرشناس آن، عبارت اند از: مهتری، شاهانی، خنيزی، زرک، هلو، مرداسنگ، آلو، مهتری، سلانی، سهمران، زامردان، پنجه عروس، نوعروس، . . .
مرکبات استان هرمزگان زمين های پهناوری را به خود اختصاص داده و فرآورده های آن شامل پرتقال، نارنگی، ليموترش، ليموشيرين، گريپ فروت و نارنج می شود. ليموترش از آن دسته مرکباتی است که در رودان به دليل آب و هوای مناسب، جايگاه ويژه ای پيدا کرده است از نظر ميزان توليد، دارای اهميت است و به عنوان فرآورده پايه استان به شمار می رود، . مرکبات استان هرمزگان مانند نارنگی ناحيه سياهو و ليموترش شهرستان رودان از مرغوبيت و شهرت ويژه ای برخوردار بوده و می توانند با مرکبات ديگر نواحی کشور رقابت کنند. فرآورده های ديگر کشاورزی استان هرمزگان، عبارت اند از: حنا، تنباکو، يونجه، انبه، حبوبات، سنجد و سيب زمينی، که 4 تا 5 هزار هکتار از زمين های استان به کشت آن ها اختصاص دارد.
استان هرمزگان از لحاظ دام داری جايگاه ويژه ای دارد. برابر برآوردها، يک ميليون دام محلی و ساکن و يک ميليون دام عشاير کوچ رو استان های فارس و کرمان، در زمستان از مراتع هرمزگان استفاده می کنند، که به دليل چرای بی رويه و عدم کنترل درست، مراتع بازدهی خود را از دست داده و به مراتع فقير تبديل شده اند. از اين رو دام های استان با وجود کميت مناسب، از کيفيت پايينی برخوردار است. مردم اين استان بيش از هر دام ديگری به پرورش بز می پردازند. گونه ای بز بومی در هرمزگان پرورش می يابد، که به بز «تالی» يا بز «جزيره ای» سرشناس است که خود را با شرايط آب و هوايی منطقه سازش داده است.
 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

استان هرمزگان از لحاظ تاريخی ديرينه گی زيادی دارد. بندرها و جزيره های هرمزگان، در دوران های گوناگون پيش از اسلام اهميت داشته و از جايگاه ويژه ای برخوردار بوده اند. دريای پارس (درياي عمان و خليج فارس)، که استان هرمزگان نيز در کنار آن قرار گرفته، از کهن ترين درياهايی است که انسان شناخته است. ساکنان پيرامون آن، ازجمله مردم باستان هرمزگان، نخستين انسان هايی بوده اند که با فن دريا نوردی آشنا شده و به کشتی رانی پرداخته اند. دراين منطقه، دريانوردی و چيره گی بر راه آبی سبب پيدايش و رشد فرهنگ، بازرگانی دريايی و ايجاد دولت های با فرهنگ ازجمله ايلام شد.
ايلاميان از هزاره سوم پيش از ميلاد صدها سال بر خليج فارس و جزيره های استان هرمزگان، به ويژه جزيره های قشم، کيش، لارک، لنگه، و جاسک حکم رانی داشته و از آن ها به عنوان راه ارتباطی برای بازرگانی با هند باختری و درّه نيل استفاده می کرده اند.
مادهای آريايی نژاد، در آغاز سده 8هشتم پيش از ميلاد، حکومت «ماد» را به وجود آوردند. اين حکومت، در روزگار پادشاهی هووخشتره گسترش يافته توانمند شد و مرز جنوبی آن را کرانه های جنوبی دريای پارس تشکيل می داد. در اين زمان هرمزگان تابع ساتراپی (استان) درنگيانه و بخشی از کرمان بوده است. در روزگار هخامنشی، به ويژه داريوش بزرگ، ايرانيان اندک اندک در کرانه ها و آب های درياهای سياه و سرخ نيز رخنه کردند. داريوش بزرگ، دريا سالار يونانی خود، اسکولاخ (اسکيلاس) را مأمور بررسی کناره های دريای پارس کرد. اسکولاخ و همراهانش تمامی جزيره ها و کرانه های دريای مکران، خليج فارس، دريای سرخ و دريای باختر را در نورديده و آگاهی های ارزنده ای به دست آوردند. اين سفر دريايی از نظر بازرگانی و نظامی برای ايران سودمند بود، و باعث برقراری وابسته گی بازرگانی ميان هندوستان و دريای باختر گرديد. اشکانيان پس از چيره گی بر جانشينان اسکندر (سلوکی ها)، کرانه های خليج فارس از جمله استان هرمزگان را بر قلمرو خود افزودند و در برابر روميان، از دريای پارس و بين النهرين پاسداری کردند. در زمان ساسانيان، هرمزگان از مراکز مهم داد و ستد و پيوند بازرگانی به شمار می رفته است. چند سکّه نقره از اين دوران در اثر کاوش هايی که در اسکله سازی «سورو» انجام گرفت، به دست آمده است.
در نخستين سال های حکومت اسلامی، کرانه های هر دو سوی دريای پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمانان افتاد. ابوهوريره، از ياران پيامبر (ص) در روزگار عمر- خليفه دوم - بر بحرين و کرانه های باختری خليج فارس دست يافت و از آن جا به کرانه های خاوری آن يورش برد و تمامی دريای پارس و بندرها و جزيره های آن را بر قلمرو مسلمانان افزود. پس از چيره گی عرب ها، ديلميان نخستين دودمان ايرانی بودند، که بار ديگر بر سراسر جزيره ها، بندرها و آب های استان هرمزگان و ديگر نقاط خليج فارس چيره شدند.
هرمزگان، عمان و بندرها و جزيره های آن به ترتيب در سال های 323 و 534 هـ . ق، توسط علی (عمادالدوله)، و احمد (معزالدوله) به قلمرو آل بويه ملحق گرديدند. حکومت آل بويه، در زمان عضدالدوله گسترش يافت و در تمام مدت حکومتشان، فارس و هرمزگان در قلمرو فرمانروايی آن ها بود. پس از ديلميان، سلجوقيان کرمان از سال 454 تا 583 هـ . ق، بر منطقه خليج فارس، از جمله استان هرمزگان و عمان تسلط يافتند. در دوران سلجوقی، از سوی فرمان روايان اين خاندان، حاکمانی با عنوان«اتابک» به مناطق گوناگون ره سپار می شدند. اتابکان فارس برعمان، بحرين و کرانه ها و جزيره های خليج فارس دريای عمان(مکران) دست يافتند و حکومت آنان تا 661 هـ . ق، بر فارس و هرمزگان بر قرار بود. دراين سال سلجوق شاه سلغری بر هلاکو خان مغول شوريد، اما شکست خورد و حکومت فارس، هرمزگان و تمامی منطقه خليج فارس به دست مغولان افتاد. در دوره فترتی که بين سپری شدن حکومت ايلخانان مغول و برآمدن تيموريان وجود داشت، حکومت هرمزگان و خليج فارس با مظفريان بود. تيمور لنگ به سال 785 هـ . ق، سيستان را گشود و در يورش های بعدی خود، اصفهان، فارس، بوشهر، بندرها و جزيره های هرمزگان را به قلمرو خويش افزود. تيموريان تا سال 873 هـ . ق، که در ايران حکومت داشتند، خراج بندرها و جزيره های خليج فارس و دريای عمان(مکران) را دريافت می کردند.
در سال 913 هـ . ق، ناوگان پرتغالی ها به فرماندهی البوکرک با گشودن مسقط که خراج گذار امير هرمز بود، با سيف الدين، امير هرمز به جنگ پرداخته و با شکست وی هرمز را تابع و خراج گزار پرتغال کردند. پرتغالی ها در جزيره های هرمز، کيش، بحرين، قشم، نابند، و . . . دفتر بازرگانی و چندين دژ نظامی ساختند. از مرگ آلفونسو دو آلبوکرک (در ذيقعده سال 921 هـ . ق)، تا روزگار شاه عباس اوّل (996 – 1038 هـ . ق) حکومت پرتغال در دريای پارس توان داشت و در اين مدت مراکز بازرگانی دريای عمان (مکران) و خليج فارس، چون کيش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرين، قشم، جاسک، . . . به سبب ستم کاری آنان رو به ويرانی نهاد.
شاه عباس اوّل صفوی پس از جنگ با عثمانی ها تصميم به آزاد ساختن جزيره های دريای پارس و بيرون راندن پرتغالی ها گرفت. شاه عباس بزرگ نه تنها بحرين را آزاد ساخت، بلکه جزيره های هرمز، کيش، قشم و بندرهای جاسک، چابهار, لنگه، . . . را از پرتغاليان پس گرفت. نادرشاه افشار (1149 – 1160 هـ . ق) در سال 1149 هـ . ق، با بيرون راندن افغان ها از ايران بر تمامی کرانه ها و جزيره های شمالی و جنوبی خليج فارس چيره شد. با مرگ نادر شاه افشار، شورشی دوباره سراسر کشور را فرا گرفت و کريم خان زند با خواستاران پادشاهی به جنگ پرداخت و سرانجام در 1179هـ . ق، بر سراسر فارس، جزيره ها و بندر های خليج فارس، . . . دست يافت و کارهای نيمه تمام نادر شاه را دنبال کرده و به پايان رسانيد.